Piše: Bahrija Habul
Prva Željeznica u BiH Još dok je Bosna bila pod Otomanskom vladavinom, Turci su imali plan da izrade prugu, tzv „Carigradsku magistralu“ koja bi povezivala Carigrad sa Bečom. Po tom planu Turska je 24. decembra 1872. godine pustila u saobraćaj dionicu željezničke pruge normalnog kolosjeka od Banja Luke do Dobrljina (blizu Bosanskog Novog) u dužini od 101,60 km.
Političke borbe velikih sila za uticaj na Balkanu
Pitamo se zašto Turci nisu nastavili sa realizacijom ovog projekta? U to doba Turci su imali mnogo problema, naroćito sa Rusima koji su zdušno pomagali Rumuniju, Bugarsku i Srbiju. U prethodnim ratovima, Rusi su izgubili Krim i sada, uvidjevši da Osmanlijska snaga opada koriste priliku i nakon gotovo dvije godine uzaludnih pregovora, objavljuje rat Osmanskom Carstvu. Rusi su uz pomoć Rumunije i slavenskih zemalja napredovali prema Carigradu. Ovaj scenarij se nije svidio Engleskoj, Njemačkoj i Austro-Ugarskoj i oni pritišću Ruse da prihvate primirje i da 03.03.1878. godine potpišu San Stefanski mir koji obavezuje Tursku da prizna neovisnost Rumunije, Srbije, Crne Gore te da da autonomiju Bugarskoj. Uskoro su zapadne sile shvatile da su se Rusi previše raširili po Balkanu, pa brže-bolje organizuju Berlinski Kongres koji je potpisan 13. 07. 1878. i koji umanjuje veliku slavensku državu Bugarsku, tako što su sjevrni i istočni dijelovi pripali Rumuniji, a zapadni dio Makedoniji koja je bila još uvjek pod Turskom. Istovremeno, Turci prepuštaju Cipar Velikoj Britaniji, Bosna i Hercegovina sa Sandžakom dodijeljena je Austro-Ugarskoj, koja će anektirati Bosnu i Hercegovinu 1908. Srbija je znatno proširena i dobila je četiri okruga na račun Turske: niški, pirotski, toplički i vranjski, Rumunija je dobila Dobrudžu, a Crna Gora Nikšić, Podgoricu i Bar.
Okupacija BiH
Ali da se mi vratimo BiH i Austro-Ugarskoj monarhiji. Monarhija nije, po odredbama Berlinskog kongresa, čekala godinu 1908.kako bi izvršila dogovorenu aneksiju BiH, nego je odmah 1878. krenula sa okupacijom. U Slavonskom Brodu su prešli Savu i započeli okupaciju BiH. Austro-ugarske snage su brojale 82.000 vojnika i relativno lako su savladale muslimansku miliciju od oko 40.000 vojnika. Glavnim snagama (oko 10.000 vojnika) Monarhije komandovao je Hrvatski baron Josip Filipović koji je brzo zauzeo Sjevero-istočnu i Srednju Bosnu.
Najveći otpor okupator je imao u i oko Tuzle, ali ipak, Monarhija je nakon 3 mjeseca uspostavila vojnu vlast na teritoriji cijelog Bosanskog pašaluka, uključujući i Novopazarski Sandžak. Evropeizacija BiH,nerazvijena privreda, loši i malobrojni putevi, nedostatak školovanog i stručnog kadra te zastarjela osmanska državna uprava stavili su pred austrougarske vlasti 1878. godine velik zadatak. Odmah je doveden stručni kadar, uglavnom iz slavenskih država (zbog jezika). Do 1882. god. na čelu BiH je bio general Josip Filipovič, a onda je uvedena civilna uprava na čijem čelu je bio Mađar Benjamin Kállay, tadašnji austrougarski ministar financija. Za vrijeme njegove vladavine širom BiH otvarale su se škole i izgrađivale saobraćajnice, a posebno je bila značajna izgradnja uskotračne pruge Bosanski Brod-Sarajevo-Mostar-Metković. Željeznica je bila važna za eksploataciju drvne industrije, duhanskih proizvoda, željeza te eksploataciju ugljena i kamene soli. U septembru 1878. godine, započeta je gradnja uzane pruge od Bosanskog Broda do Sarajeva. Tada je istovremeno u Derventi osnovana prva direkcija bosanskohercegovačkih željeznica, pod nazivom «Direkcija carskih i kraljevskih bosanskih željeznica». Da bi što prije uspostaviti komunikaciju od unutrašnjosti ka moru, Austrougarska monarhija je otpočela gradnju Južne pruge. Prva dionica te pruge od Metkovića do Mostara puštena je u saobraćaj u junu 1885. godine. 29. aprila 1886.godine izgrađena je dolinom rijeke Spreče pruga Doboj – Simin Han (66,7 km). Ta pruga je obezbjeđivala izvoz kvalitetnog uglja i soli iz bogatog Tuzlanskog bazena.
