Piše: Bahrija Habul
Inž.Franc Mihanović
Prvi poznati arhitekt koji je radio projekte za Tuzlu, bio je Austrougarski inženjer Franc Mihanović. Od poznatih objekata projektovao je Medresu, Šarenu džamiju i Gradsku česmu. Sve je projektovano u pseudo-maurskom stilu. Šarena (tada Behram-begova) džamija je izgrađena 1888.godine. Takođe, iste godine izgrađena je i Gradska česma, dok je prizemna Medresa sa ravnim krovom, izgrađena 1893.godine. Brzo se pokazalo da ravni krov ne pogoduje tuzlanskoj klimi i Franc Mihanović se dao na izradu projekta adaptacije. Nakon izrade projekta i odobrenja Zemaljske Vlade, medresa je dobila sprat i novi četverovodni krov. Otvorenje adaptirane medrese bilo je 29. aprila 1907.Godine.Šarena džamija i Portal Medrese sa pripadajućem placom kao jedna cjelina na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika od 9. do 12. februara 2010. godine proglašeni su nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Franc Kuril
U gornjem pasusu govorili smo o izgradnji Šarene džamije 1888. godine po projektu Franca Mihanovića i to na lokaciji gdje je nekada bila najstarija tuzlanska džamija, izgrađena prije 1533. godine. Ta prva tuzlanska džamija bila je izgrađena od skromnih materijala, ćerpića i drveta (bez munare) i zvala se Carska ili Časna, jer je finansirana vojničkim, tj. sultanovim sredstvima, a koristili su je uglavnom vojna lica. Kroz istoriju mijenjalo se ime ove džamije: Carska (Časna), Atik, Gradska, Behrambegova i konačno Šarena. Požar iz 1871.godine progutao je preko 300 javnih objekata među kojima je bila i Stara (Atik) džamija. Atik (Stara) džamija je dobila ime čim je podignuta nova, Čaršijska džamija. Dakle, 1888.godine na pepelu izgorjele, izgrađena je tzv Šarena džamija. Zbog dvobojene fasade karakteristične za pseudomaurske građevine i bojenog enterijera u narodu je poznata pod imenom Šarena.Bila je to jednoprostorna džamija sa drvenom kupolom prekrivenom olovnim limom i kamenom munarom visine 23 m. Drvena konstrukcija kupole je počela popuštati zbog tereta olovne obloge pa je olovo skinuto, ali je drvena kupola počela propuštati vlagu od kiše i angažovan je arhitekt Franc Kuril da izradi projekat adaptacije, prema kojem je izvorna drvena kupola zamijenjena četverovodnim krovom kakav je i sada. Godine 1895. obnovljena džamija je završena.
Italijanski Graditelji u Tuzli
Sa dolaskom Austrougarske Monarhije u Tuzlu su počeli dolaziti i državljani drugih zemalja koji su bili u sastavu Monarhije: Hrvati, Slovenci, Talijani, Česi, Poljaci, Slovaci i naravno, Austrijanci i Mađari. Evropski doseljenici su donijeli i svoju kulturu, kapital i znanje. Najbrojniji pridošli iz reda graditelja bili su Talijani iz regije Trento. Najpoznatije italijanske graditeljske obitelji na pragu XX stoljeća bili su, svakako, kompanjoni Cordignano i Candotti, zatim obitelj Gojo, Piccolloti, Bancheri drugi. I Mottovi su bili graditelji, ali su poznatiji kao muzičari. Mnoge tuzlanske građevine su djela talijanskog građevnog umijeća. Kompanija Cordignano i Candotti je izgradila ili ućestvovala u gradnji mnogih javnih i obiteljskih objekata kao što su Okružna pošta 1901.godine, Realna Gimnazija 1905. godine, Zgrada Kola Srpskih Sestara, kuća Johana Mervera, nekoliko obiteljski kuća Tuzlića, Azabagića, Prcića itd. Obitelj Gojo se specijalizovala za sakralne objekte, džamije (Čaršijska u Kladnju), munare (rekonstrukcija Jalske), Turbeta (uz Turalibegovu džamiju) i veliki broj nadgrobnih spomenika. Samostan u Plehanu izgradili su članovi obitelji Candotti i Bancher.
Ostali Projektanti prije Prvog Svjetskog rata
Sem navedenih talijanskih obitelji u Tuzli su u to vrijeme djelovali i ovi projektanti: Antun Linardović-Sinjanin, napravio je nacrte za Katoličku crkvu na Trnovcu 1871.i projektovao Pravoslavnu tj Sabornu crkvu koja je građena osam godina, u periodu od 1874. do 1882. godine. Projekt za Rimokatoličku crkvu u neogotičkom slogu (1893-1987) izradio jeJosip Vancaš, Inž dr Jovo Simić, projektant iz Tuzle projektovao je Hotel Bristol (kasnije HotelBeograd)na Korzu 1908.Projekt Mitropolije (Vladičin Dvor) nastao je u julu 1913.g a potpisuju gaJosip Pospišil, Rudolf Tönnies i Karl Pažik.
Period između dva Svjetska rata
Najpoznatiji i najplodniji projektant tog vremena bio je pripadnik stare tuzlanske porodice inž arh Bogdan Đukić(1898-1941).On je izradio projekat rekonstrukcije Srpske pravoslavne crkve gdje je od 1923-1925 vrh baroknog zvonika zamijenjen kubetom u duhu vizantijske arhitekture. To je ustvari bila druga obnova crkve
Prva obnova Saborne crkve izvršena је 1909/1910. godine. Osvećenje novog ikonostasa obavljeno je u maju 1910. godine. Prije liturgije, crkvu je osvetio dabrobosanski mitropolit Evgenije Letica, koji je zatim na liturgiji, uz sasluţenje mitropolita zahumsko-hercegovaĉkog Petra Zimonjića i mitropolita banjaluĉkog Vasilija Popovića, hirotonisao Ilariona Radonića za mitropolita zvorniĉkotuzlanskog. Druga obnova crkve je završena 1925. Godine odnosila se između ostalog da se zamijeni barokno kube u kube u vizantinskom stilu. Na Veliku Gospojinu, 15. augusta 1925. godine, crkvu je osvetio patrijarh Dimitrije Pavlović, dok su naredne obnove izvršene 1968. godine, te 90-ih godina XX stoljeća.
Još mnogo javnih i privatnih objekata arh Bogdan Đukić je ostavio svojoj Tuzli: U saradnji sa vajarom Franjom Lederom projektovao je betonski most „Kipovi“ i krasnu fontanu na Banji Leda, labud i anđeli. Uradio je i Umjetnički Pavilion(Trobegova Kafana), Berzu Rada, R.K. Elma, Sokolski Dom, zgradu Gradskog Odbora (Opština), Škole Pazar i Srpska Varoš i mnogo obiteljskih kuća.
Nastaviće se……
