Piše: Bahrija Habul
Za vrijeme Rimljana Tuzla se zvala Salines što znači „grad soli“. U srednjem vijeku Tuzla je nosila naziv Donje Soli.
Prije zauzimanja Tuzle, Turci su naš grad zvali Ağaç-hisar=Drvena utvrda . Kada su je zauzeli 1463. i počeli eksploatisati so, nazvali su je Tuzla. Od 1533. do 1548. godine Osmanlije su oko naselja izgradile zidano utvrđenje (palanku) sa četiri gradske kapije na četiri strane kasabe (Atik na sjeveru, Džindijska na istoku, Poljska na jugu i Jalska na zapadu). Po odlasku Osmanlija 1878. grad postaje dio Austro-Ugarske monarhije.
Po završetku Prvog svjetskog rata Tuzla je, kao i cijela Bosna i Hercegovina bila dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca,a od 1929. Kraljevine Jugoslavije.
2. oktobra 1943. Tuzla je bila najveći oslobođeni grad u Evropi. Na izborima 1991. godine, Tuzla je jedini grad u Bosni i Hercegovini u kojoj, nisu pobijedile nacionalističke stranke. UNHCR je 17. jula 1998. godine Tuzlu proglasio otvorenim gradom.
Tuzlanske mahale su nastajale uz vjerske objekte i po njima dobijale nazive. Tako je Atik Mahala dobila ime po Atik (Šarenoj)džamiji (1533).
Čaršijska Mahala se prvo zvala Isa-begova, a kasnije Hadži Hasanova mahala(1548) . Džindić Mahala se zvala Mahala Mustafe džindije (1548-1600) (džindija=konjanik). Jalska Mahala se zvala Timur hodžina, a poslije i Mehmed-agina mahala. Naime, oko 1600-te g. Mehmed-aga, zapovjednik vojne posade tuzlanske zidane palanke podigao je uz Jalu svoju džamiju, koja se kasnije zvala i Djevojačka (Kizler) džamija, a danas Jalska. Turali-begova (Poljska) mahala je takođe dobila ime po džamiji (1572.) kao i ulica VI. Bosanske, po džamiji Sagrdžije Murge, Mahala Sagrdžije Murge. Ulica od Čaršijske do Jalske džamije zvala se Mahala Malkoča džindije.
Prostor izvan južne kapije utvrđenja zvao se Polje koje je u podnožju brda Trnovac prelazilo u močvaru koja se zvala Kolobara. Na Rubovima Kolobare nastala je hrišćanska mahala Varoš čiji se naziv vremenom pretvorio u Srpsku Varoš. Uz brđansku džamiju (Kethode-Arapčića) koju je sagradio Osman ćehaja prije 1600-te, nastala je mahala Osmana ćehaje (ćehaja= seoski starješina).
U podnožju Ilinčice, prema Jali i lokalitetu Mosnik, smješteno je naselje Mejdan, a u srcu Mejdana prije1644.godine Dželali vaiz Mehmed-efendija je izgradio ovu džamiju koja se zove Vaiz Ali-efendijina ili Mejdanska džamija. Spada u jednu od najstarijih sačuvanih džamija sa drvenom munarom u ovom dijelu Evrope.
Tokom osmanske uprave džamije su najčešće gradili pojedinci – vakifi, za vrijeme austro-ugarske vladavine neke su renovirane ili preuređivane, dok je socijalističko razdoblje obilježeno rušenjem pet džamija (Tušanjske, Mosničke, Arslan-agine (Vikaljska), Kosundže Osman-begove (G.Brdo) i Bijele džamije(Sagrdžije Murge).
Neke mahale i naselja su dobili nazive po toponimima: Ilinčica je dobila ime po obićaju Tuzlaka da za Ilijin dan (Ilinovo) idu na to brdo i obavljaju vjerski obred. Mejdan= naziv brda, Mosnik po nekadašnjim mostićima preko nekoliko potoka, Tušanj je dobio ime po potoku čije obale su obilovale mesnatom biljkom žutih cvjetova tušac, tj tušanj. Kreka je dobila ime takođe po potoku Kreka koji je obilovao žabama- kreketušama i ulivao se u Jalu kod BKC-a. Hendek je dobio ime po jarku koji je sakupljao kišnicu od Skvera do Jale. (Hendek=Jendek=Jarak). Pavkuša=Papkuša je mahala kroz koju je išao potok u kome su zanaćije papkari obrađivali životinjske papke. I Tabašnice su imale potok na čijim obalama se obrađivala koža za štavljenje, Tabac=štavljenje. Slatina=neplodna (kisela ili slana) zemlja, Džafer Mahala je dobila ime po glasniku Džaferu koji je Tuzlacima donio vjest da je Austro-Ugarska vojska potučena kod Moluha. Kad je izgovorio tu vijest pao je mrtav i tu je sahranjen (Turbe uz vilu Pašić). Sjenjak je obilovao travom za sijeno. Na Pazaru je godinama bila stočna pijaca, Pecara je mjesto gdje se pekla rakija itd. Neke ulice su dobile nazive po zanatskim radnjama: Kazan Mahala, Zlatarska ul i sl.
Poneko pamti i Austro-ugarske nazive: Appel Platz, Capar (Szapary) ulicu, Lange gasse (Duga ul), Ziggner gasse(Ciganluk), Konak gasse (ul. od Trga prema Gradini), Bienerth gasse(Korzo), Vuković gasse (Jevrejska), Metropoliten gasse (Miška Jovanovića), Kirchen gasse-Klosterska…
