Komercijalne banke, koje posluju na teritoriji Bosne i Hercegovine, su najvećim dijelom strane banke iz Austrije, Italije, Njemačke, Hrvatske, Turske te drugih zemalja. Banke u Bosni i Hercegovini koje su sa većinskim privatnim stranim kapitalom drže više od 91 posto bh. tržišta.
Osim zaduživanja kod međunarodnih finansijskih institucija, značajan dio zaduživanja otpada na neodrživo, skupo, višestruko negativno unutrašnje i komercijalno zaduživanje, uzimanjem kratkoročnih kredita, emisijom obveznica i trezorskih zapisa. Ovakva vrsta zaduživanja su višestruko štetna.
Prvo, vlade nemaju nikakav motiv niti obavezu da rade bilo kakve reforme, jer za razliku od međunarodnih finansijskih institucija (npr MMF ili Svjetska banka) koje finansiranje uslovljavaju provođenjem određenih reformi, komercijalne banke to ne traže. Drugo, ovakva vrsta kreditiranja je mnogo skuplja i štetnija za BH privredu, jer su kamatne stope veće, otplata brža, budžeti time izloženiji, a kreditiranje je u pravilu u domaćoj valuti.
Na fotografiji je prikazan šestogodišnji pregled zaduživanja vlada u BiH (prije svega vlada FBiH i RS) kod komercijalnih banaka, gdje je vidljivo da je vrijednost toga duga u 2017. bila dvije milijarde i dvije stotine pedest miliona KM, uz rapidan rast u posljednje tri godine u vrijednosti od 390 miliona KM ili 21% (!).
Kamatne stope zaduživanja do 5 posto
Vlada Federacije BiH je u toku 2016. godine donijela tri odluke o zaduživanju putem emisije obveznica u iznosu od 140 miliona KM, s rokom dospijeća 3 i 5 godina i kamatnom stopom od 1,85 do 3,40%. Takođe, Vlada Federacije BiH je donijela trinaest odluka o zaduživanju putem emisije trezorskih zapisa u iznosu od 321 milion KM, s rokom dospijeća od 3 do 12 mjeseci uz kamatnu stopu od -0,006 do 1,15%. Zbir ova dva zaduženja iznosi 461 milion KM tokom jedne godine.
Republika Srpska u toku 2016. godine emitovala je osam emisija dugoročnih obveznica u svrhu finansiranja budžetskih izdataka u nominalnom iznosu 282 miliona KM, s rokom dospijeća od 3 do 10 godina i kamatnom stopom od 3,50 do 5,00%. Takođe, Vlada, tj. ministar finansija Republike Srpske je u 2016. godini donio deset rješenja o emisiji trezorskih zapisa Republike Srpske, u ukupnom iznosu od 185 miliona KM, uz kamatnu stopu od 0,10 do 2,71%. Zbir ova dva zaduženja iznosi 467 miliona KM tokom jedne godine.
Kumulativno, Vlada Federacije BiH i Vlada Republike Srpske tokom 2016. po osnovu trezorskih zapisa i obveznica zadužile su se za 928 miliona KM (!). Poseban problem jeste višegodišnji trend rasta zaduživanja u stotinama miliona KM godišnje, što se nastavilo u 2017. i planira se i u 2018.godine.
Trend zaduživanja kod komercijalnih banaka započele su i kantonalne vlade. Tako je Vlada Kantona Sarajevo u 2017. izvršila jednu emisiju trezorskih zapisa od oko 14 miliona KM za kapitalnu investiciju.
Bitno je i pojasniti da su obveznice dužnički vrijednosni papir koji izdavaoca ili emitenta obavezuje na povrat posuđenih sredstava u određenom vremenskom roku sa unaprijed određenom kamatom, isplaćuje periodično ili se pribraja glavnici te se isplaćuje po dospijeću. U suštini se radi o ugovoru o kreditu čiji je izdavalac država te taj kredit služi kao sredstvo plaćanja poreza ili neka druge vrste dažbine državi. Države ih obično izdaju kako bi platile dugoročne, velike i skupe projekte kao što je, za primjer, izgradnja cesta. Međutim, u BiH služe da popune budžetske rupe.
Zaduživanje nastavljeno i u 2018. godini
Ministarstvo finansija Republike Srpske je planiralo u 2018. ukupno zaduženje u iznosu od 338 miliona KM. U prvom kvartalu 2018.g planirano je 145 miliona KM, ali zbog otkazivanja dvije emisije trezorskih zapisa, do kraja marta 2018. zaduženost Republike Srpske je iznosila 120 miliona KM.
Vlada Federacije je, tokom 2018., planirala zaduženje od 180 miliona KM isključivo za finansiranje izdataka u budžetu. Donesene su četiri Odluke o zaduženjima, prva za zaduženje putem trezorskih zapisa od 30 miliona KM s rokom dospijeća od 91 dan, druga od 110 miliona s rokom od 182 dana i još dvije Odluke o zaduženjima putem obveznica u iznosu od 20 miliona KM s rokom dospijeća tri do pet godina, navodi se u izvještaju CCI-a.
