Vazduh koji udišemo mijenja naše ponašanje na načine koje tek počinjemo shvatati.
U budućnosti će policija i kriminalistički odredi možda početi mjeriti nivo zagađenosti vazduha u gradovima, kako bi svoje ljude rasporedili u oblastima gdje je situacija najgora.
Ovo možda zvuči kao scenarij za naučnofantastični film, ali nedavna okrića sugerišu da bi to zaista mogla biti dobra praksa.
Zašto? Najnovije studije pokazuju da je zagađenost vazduha povezana sa lošim prosuđivanjem, psihičkim problemima, lošijim uspjehom u školi i, ono što najviše zabrinjava, sa većom stopom kriminala.
Ovi nalazi su još alarmantniji obzirom da više od pola svjetske populacije živi u urbanim područjima – a gužve u saobraćaju su veće nego ikad. Svjetska zdravstvena organizacija kaže da 9 od 10 ljudi često udiše opasno zagađen vazduh.
Zagađeni vazduh ubije sedam miliona ljudi godišnje. Ali hoćemo li uskoro ovome dodavati i broj ubistava?
U 2011. godini Sefi Roth, istraživač sa London School of Economics, istražio je višestruke efekte zagađenog vazduha. Bio je svjestan negativnih posljedica po zdravlje, povećanog broja pacijenata u bolnicama i veće stope smrtnosti. Ali možda, pomislio je on, ima i drugih negativnih uticaja na naš život.
Za početak je proveo istraživanje o tome da li zagađen vazduh utiče na našu kognitivnu sposobnost.
Roth i njegov tim posmatrali su studente koji su polagali ispite tokom više dana i mjerili zagađenost vazduha tokom tih dana. Sve druge varijable ostale su iste: Ispite su polagali student sličnih nivoa obrazovanja, na istom mjestu, ali tokom više dana.
Otkrio je da su razlike u prosječnim rezultatima drastične. Najzagađeniji dana podudarali su se sa najlošijim rezultatima na ispitima. Danima kada je vazduh bio najčistiji, studenti su bili uspješniji.
Da bi utvrdio dugoročne efekte, Roth je nastavio praćenje kako bi vidio posljedice nakon osam ili deset godina. Oni koji su imali najlošije rezultate na testu češće su studirali na lošijim univerzitetima i kasnije manje zarađivali, jer je ispit koji su polagali bio presudan za njihovo buduće obrazovanje.
Čak i kratkoročni efekti zagađenog vazduha, ako se jave u kritičnoj fazi u životu, mogu imati dugoročne posljedice, zaključio je. Druga studija iz 2016. godine potvrdila je njegove nalaze da zagađenje može smanjiti produktivnost.
Ova saznanja dovela su Rotha do najnovijeg rada. U 2018. godini njegov tim analizirao je podatke o kriminalu za period od dvije godine iz preko 600 londonskih lokalnih zajednica i zaključio da je više sitnih krivičnih djela počinjeno danima kada je vazduh bio najzagađeniji, uključujući i bogate i siromašne četvrti.
Iako treba biti oprezan kada se izvlače zaključci o uzročnoj povezanosti, autori su dokazali da postoji određena povezanost.
Gdje god oblak zagađenja putuje, stopa kriminala se povećava
Kao dio iste studije uporedili određena područja tokom vremena, te pratili nivoe zagađenja tokom istog perioda. Oblak zagađenog vazduha može se kretati u zavisnosti od pravca vjetra. On nosi zagađenje u različite dijelove grada, bogatije i siromašnije.
“Samo smo pratili ovaj oblak tokom dana i vidjeli šta se dešava sa kriminalom u oblastima u koje stigne oblak… Otkrili smo da gdje god on stigne, stopa kriminala poraste, objašnjava.
Ono što je najvažnije, čak i umjerena zagađenost je ostavljala traga. Čak su i dosta niži nivoi zagađenosti ostavljali ovakve posljedice.
Dok Rothovi podaci nisu ukazivali na veći efekat kada su u pitanju ozbiljniji zločini kao što su ubistva ili silovanja, druga studija iz 2018. godine pokazala je moguću povezanost. Istraživanje koje je vodio Jackson Lu sa MIT-ja ispitalo je podatke za devet godina za skoro cijelu Ameriku u preko 9,000 gradova. Otkrilo je da se na osnovu “zagađenosti vazduha moglo predvidjeti šest glavnih kategorija kriminala”, uključujući ubistva, silovanja, pljačku, krađu auta i napade. Gradovi u kojima je zagađenost bila najveća, imali su i najvišu stopu kriminala. To je bila druga korelaciona studija, ali ona je uzimala u obzir i faktore kao što su stanovništvo, stepen obrazovanja, godine i pol – a zagađenost je i dalje bila glavni faktor za predviđanje povećane stope kriminala.
Dalji dokazi nalaze se u studiji “delikventnog ponašanja” (uključujući varanje, izostanke, krađu, vandalizam i upotrebu nedozvoljenih supstanci) kod više od 682 adolescenata. Diana Younan, sa Univerziteta u Južnoj Kaliforniji, i njene kolege posebno so pratili PM2.5 – sićušne čestice, 30 puta manje od širine ljudske dlake, te kumulativni efekat izloženosti ovim zagađivačima tokom perioda od 12 godina. Još jednom, loše ponašanje značajno je raslo u oblastima sa većom zagađenošću.
Da bi isključili socioekonomski status kao uzrok, Younan i njen time uzeli su u obzir obrazovanje roditelja, siromaštvo, kvalitet naselja, i mnoge druge faktore, kako bi izolovali efekat mikročestica u poređenju sa drugim poznatim uticajima na kriminal.
Younan kaže da su njeni nalazi naročito zabrinjavajući kada znamo da kako se pojedinci ponašaju tokom adolescencije snažno predviđa kako će se ponašati kao odrasli. Delinkventni pojedinci će biti lošiji u školi, teže će naći zaposlenje i podložniji su upotrebi nedozvoljenih supstanci. To znači da intervencije u ranom uzrastu moraju biti prioritet.
Izloženost raznim polutantima može izazvati zapaljenja u mozgu
Postoji mnogo potencijalnih mehanizama koji bi mogli objasniti kako zagađenost vazduha utiča na našu smrtnost.
Lu je pokazala da čak i pomisao na zagađenost može uticati na našu psihologiju negativnim asocijacijama.
Obzirom da istraživači nisu mogli fizički izložiti učesnike zagađenju, sljedeća etički prihvatljiva opcija je bila da pokažu učesnicima fotografije izuzetno zagađenih gradova, a zatim ih pitaju da zamisle sebe kako žive u njima.
“Naveli smo ih da psihološki iskuse efekte zagađenja”, objašnajva Lu. “Kako se zbog toga osjećaju, kako misle da bi njihov život izgledao u ovakvom okruženju, kako bi psihološki iskusili zagađenost vazduha nasuprot čistom okruženju.”
Ustanovili su da je kod učesnika porasla anksioznost i da su postali više fokusirani na sebe – što su reakcije koje mogu povećati agresivno i neodgovorno ponašanje.
Kao mehanizam samozaštite, svi znamo da kada smo anksiozni prije ćemo nekoga udariti u lice, nego kada smo mirni,” kaže Lu. “Tako da podizanjem nivoa anksioznosti, zagađen vazduh može imati štetne posljedice po naše ponašanje.”
U drugim eksperimentima, tim je pokazao da će učesnici u uslovima zagađenja prije varati u obavljanju zadataka i precijeniti svoj uspjeh kako bi dobili nagradu.
Ovo istraživanje je tek početak i moglo bi biti još mnogo razloga za ove efekte pored povećane anksioznosti i fokusiranosti na sebe – uključujući psihološke promjene u mozgu. Kada udišete zagađen vazduh, to utiče na količinu oksigena koji imate u svom tijelu u određenom trenutku – što može rezultirati time da manje dobrog vazduha ide u vaš mozak. To takođe može iritirati nos, grlo, izazvati glavobolje, a sve to može smanjiti vaš nivo koncentracije.
Takođe je jasno da izloženost različitim zagađivačima može izazvate zapaljenja u mozgu i oštetiti strukturu mozga i neuronske veze. “Može se desiti da ovi zagađivači oštećuju naš čeoni režanj,” kaže Younan. Ovaj dio mozga je važan za kontrolisanje naših impulsa, izvršnih funkcija i za samokontrolu.
Pored toga što utiče na porast kriminala, to može doprinijeti I ozbiljnom padu u mentalnom zdravlju. Studija iz marta 2019. Godine čak je pokazala da tinejdžeri izloženi toksičnom, zagađenom vazduhu imaju veći rizik od psihotičnih epizoda, da čuju glasove ili imaju paranoju. Vodeći istraživač Joanne Newbury, iz King’s College London, kaže da još uvijek ne može da tvrdi da su rezultati uzročno povezani, ali nalazi su u skladu sa drugim studijama koje sugerišu povezanost između zagađenosti vazduha I mentalnog zdravlja. “Doprinosi dokazima koji povezuju zagađenost vazduha I psihičke probleme I zagađenost vazduha I demenciju. “Ako je loše za tijelo, očekivano je da je loše za mozak,” kaže ona, a prenosi BBC.
