Danas je Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine i danas se obilježava 26. godišnjica Referenduma o nezavisnosti, koji se održao 29. februara i 1. marta 1992. godine, kada se više od dvije trećine bh. građana izjasnilo pozitivno – glasali su za demokratsku i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana.
Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine je nacionalni praznik kojim se proslavlja nezavisnost Bosne i Hercegovine od Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Referendum za nezavisnost Bosne i Hercegovine održan je na preporuku Arbitražne komisije međunarodne konferencije o Jugoslaviji, u završnoj fazi disolucije bivše SFRJ. Održan je 29. februara i 1. marta, a označavao je opredjeljivanje građana ka budućnosti zemlje. Ujedno je bio i uvod u krvavi rat.
Punoljetni građani Socijalističke republike Bosne i Hercegovine glasali su o nezavisnosti Bosne i Hercegovine na referendumu na kojem je jedino pitanje bilo:
“Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine – Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?”
Prema egzaktnim pokazateljima, na Referendumu o nezavisnosti Bosne i Hercegovine glasalo je 2.073.568 građana/glasača BiH (izlaznost 64,3 posto), od kojih je 99,7 posto bilo za nezavisnost.
Mnogi bosanskohercegovački Srbi su, prema instrukcijama političkog vrha Srpske demokratske stranke (SDS), bojkotirali referendum, vjerujući da će tako onemogućiti njegovu legalnost. Prema SDS-u, nezavisnost bi rezultirala time da Srbi postanu “nacionalna manjina u islamskoj državi”. Zato su blokirali dostavu glasačkih kutija i materijala , ohrabrujući bojkot. Tokom glasanja zabilježen je veliki broj incidenata, bombardiranja u pucnjave.
Međutim, broj izašlih građana na referendum i konačan broj onih koji su se opredijelili za samostalnost Bosne i Hercegovine, jasno je pokazao da je i veliki broj Srba glasao za samostalnu Bosnu i Hercegovinu.
Prihvatanje referenduma
Bosna i Hercegovina je proglasila nezavisnost 1. marta 1992. godine.
Rezultati referenduma su prihvaćeni 6. marta iste godine u Parlamentu Bosne i Hercegovine.
Kada je Skupština SR BiH usvojila Deklaraciju o nezavisnosti, tadašnji lider SDS-a Radovan Karadžić je otvoreno zaprijetio muslimanskom narodu nestankom.
Na osnovu rezultata referenduma, Evropska zajednica je 6. aprila priznala Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu državu. Dan kasnije, to su učinile i Sjedinjene Države.
Bosna i Hercegovina je 22. maja 1992. godine postala članica Ujedinjenih naroda.
U Sarajevu se drugi dan referenduma, 1. marta 1992. godine, dogodilo ubistvo srpskog svata Nikole Gardovića, što je iskorišteno kao povod za naredne događaje.
Barikade
Slavlje i zadovoljstvo nakon objave rezultata referenduma o nezavisnosti BiH 1992. godine nisu dugo trajali, jer samo nekoliko sati nakon zatvaranja glasačkih mjesta, na prilazima glavnom gradu BiH i na njegovim glavnim ulicama počele su nicati barikade.
Srpske paravojne formacije, uz svesrdnu pomoć tadašnje Jugoslovenske narodne armije, postavili su barikade u Sarajevu i drugim bosanskohercegovačkim gradovima. SDS na taj način pokušava oružanim putem poništiti rezultate referenduma. Pored barikada pod fantomkama su stajali naoružani članovi i simpatizeri SDS-a.
Dan kasnije, mirovna povorka od 20 000 građana iz Dobrinje krenula je ka centru Sarajeva i ka barikadama. Oko 22.00 sata kolona je srušila barikade kod Pofalića.
To je bio samo uvod u krvavi rat. Neposredno nakon priznanja nezavisnosti, snage bosanskih Srba i JNA, počele su opsežne vojne napade, etničko čišćenje – rat na BiH. JNA i srpski volonteri napali su hrvatski grad Ravno u septembru 1991. godine, bosanski policajac Srbin pucao je u Bošnjaka u Šipovu, odakle je pobjeglo oko 3000 Bošnjaka, srpske paravojne snage napale su Foču, Višegrad, Bratunac, Bijeljinu i druge gradove u istočnoj BiH.
U mjesecu priznanja Bosne i Hercegovine počela je opsada Sarajeva , koja je trajala 1.425 dana, a snage bosanskih Srba kontrolirale su 70 posto teritorija BiH.
Zakon Danu nezavisnosti
Zakon o Danu nezavisnosti donesen je 1993. godine, a dopunjen 1995. i objavljen u Službenom listu RBiH broj 9/95.
Ukaz o proglašenju zakona kojim se 1. mart proglašava Danom nezavisnosti Bosne i Hercegovine i državnim praznikom potpisao je predsjednik Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović 6. marta 1995. godine, neposredno nakon okončanja krvavog rata i tačno tri godine nakon što je Republička izborna komisija Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine potvrdila rezultate Referenduma o određivanju statusa Bosne i Hercegovine.
Prethodno je Skupština BiH 28. februara 1995. godine donijela odluku da se 1. mart slavi kao Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine.
Aneksom 2 Ustava Bosne i Hercegovine precizirano je da svi uspostavljeni zakonski aranžmani prije mirovnog sporazum ostaju na snazi dok ih, u Ustavom definiranoj proceduri, ne izmijeni Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine.
Uspješnim otporom građana Republike Bosne i Hercegovine napadu srpskih snaga i zalaganjem Vlade Republike Bosne i Hercegovine za multietničku i demokratsku državu ravnopravnih naroda, BiH je očuvala svoj državnopravni i historijski kontinuitet.
U američkom gradu Daytonu 21. novembra 1995. potpisan je Mirovni sporazum, čime je neslužbeno završena agresija na BiH. Konačni sporazum potpisan je u Parizu 14. decembra 1995. godine, a Dejtonski sporazum potvrdio je Bosnu i Hercegovinu kao samostalnu i suverenu državu u evropskoj porodici država.
Politički predstavnici bosanskih Srba i danas osporavaju ovaj dan, te se on zbog toga slavi samo u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Institucije Republike Srpske već godinama, uprkos stalnom pozivanju na poštivanje izvornog Dejtonskog sporazuma, odbijaju da obilježe ovaj datum. Kako prije 26 godina, tako i sada.