Od srednjovjekovne utvrde Čajangrad u Gračanici čiji su ostaci tek posljednjih godina prvi put ugledali svjetlo dana. Preko krunidbene i grobne crkve u Milima koja prolazi kroz fazu dodatnih istraživanja s ciljem njene revitalizacije i obnove, na području Visokog nedavno je došlo do još jednog značajnog arheološko otkrića.
Kako priča magistar arheoloških nauka Tarik Silajdžić, u naselju Gornje Moštre, na lokalitetu Svibe nedaleko od Visokog, otkriveni su ostaci prvog rimskog naselja na ovom području.
– U pitanju su građevinski ostaci objekta rimske vile rustike (villa rustica). Koja je u rimsko doba činila centar jednog velikog poljoprivrednog imanja (fundi).
Otkriveni ostaci predstavljaju prve arhitektonske nalaze ovog tipa na širem području Visokog. To je od iznimne su važnosti za proučavanje arhitekture, urbanizma, privrede i općenito razvoja datog područja u razdoblju kasne antike (IV-VI st. n.e.) – priča za Silajdžić.
Kaže da rezultati posljednjih arheoloških istraživanja predstavljaju nastavak priče koja je počela još u novembru 2018. godine kada su u organizaciji Zavičajnog muzeja u Visokom provedena prva arheološka istraživanja na ovom lokalitetu.
– U pitanju je bilo probno arheološko istraživanje čiji je cilj bio ispitati arheološki potencijal na lokalitetu i provjeriti tvrdnje ranijih autora. Planiranim iskopavanjem nastojala se popuniti velika praznina u poznavanju antičke rimske prošlosti visočkog kraja koju su do tada u najvećoj mjeri predstavljali pojedinačni i slučajni arheološki nalazi – kazao je Silajdžić.
U petodnevnoj arheološkoj kampanji u kojoj su učestvovali studenti arheologije Filozofskog fakulteta u Sarajevu, pod rukovodstvom arheologa Tarika Silajdžića, otkriven je temelj zida dužine 15,50 metara koji je nagovještavao postojanje većeg građevinskog kompleksa na lokalitetu.
– Od tog trenutka, bilo je jasno da se radi o izuzetnoj spomeničkoj cjelini koja je pred stručni tim Zavičajnog muzeja postavila nekoliko važnih pitanja: o kakvom tipu građevine se radi? Koliki su njen obim i dimenzije? Kakav je njen unutrašnji raspored i najvažnije – iz kojeg vremenskog razdoblja potječe?
Pretpostavke koje su formirane u naknadnoj analizi iskopavanja, a što će biti uskoro objavljeno u prvom broju časopisa Radovi Zavičajnog muzeja, bile su podijeljene, određeni pokretni arheološki materijal kao i sam prirodni položaj lokaliteta išli su u prilog tezi da se na Svibama nalazi centar rimskog poljoprivrednog imanja, odnosno rimska vila rustika (villa rustica).
S druge strane, srednjovjekovni pisani izvori – povelje bosanskih vladara te epigrafski spomenici – svjedoče o snažnom razvoju Moštri u srednjem vijeku te su držali otvorenom vrlo uzbudljivu mogućnost identifikacije nekih od objekata koji se tradicionalno smještaju u visočko polje (kraljevski dvor u Moštrima, hiža poglavara “dida” Crkve bosanske, crkva Kulina Bana) – pojašnjava arheolog Silajdžić.
Navodi također da je sa ovim pretpostavkama, u organizaciji Zavičajnog muzeja i uz podršku Instituta za arheologiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu, u oktobru provedena nova faza istraživanja na Svibama.
– Plan iskopavanja bio je jasan, nastaviti s otkrivanjem dijelova arhitekture kako bi se što prije razvio tlocrt građevinskih ostataka s ciljem njiove identifikacije. Već drugog dana iskopavanja, čišćenjem jedne manje površine okupljene oko nečega što je u početku ličilo samo na manju hrpicu kamenja, otkriveno je “koljeno”, skretanje temelja koje je vodilo ka novim dijelovima građevine.
Uslijedilo je brzo skidanje naslaga zemlje na pravcu novootkrivenog zida i uskoro je otkriven novi temelj zida dužine 34 metra. Bila je to najveća pojedinačna zidana kamena površina otkrivena do sada na području Visokog (ne računajući Stari grad Visoki) i jasna naznaka da na Svibama leži možda i najveći građevinski kompleks unutar šireg visočkog polja.
Nastavak istraživanja, pored čišćenja i definisanja kompletne zidne strukture donio je i nove nalaze pokretnog areološkog materijala, prevashodno keramike i građevinsko materijala koji su potvrđivali pretpostavku da se na Svibama nalazi prva rimska vila rustika na području Visokog – pojasnio je Silajdžić.
Značaj projekta arheološkog istraživanja lokaliteta Svibe leži primarno, kako navode istraživači, u činjenici da se radi o sasvim novom lokalitetu koji je u naučnoj literaturi bio poznat samo putem površinskih terenskih opažanja.
– Nikakva arheološka istraživanja Sviba nisu vršena u ranijem periodu zbog čega ovaj lokalitet sadrži potencijal da iznjedri nove i do sada nepoznate historijsko-arheološke podatke o antičkoj rimskoj prošlosti visočkog kraja. Arhitektonski ostaci prve otkrivene vile rustike mogli bi u budućnosti donijeti novi uvid u društveno-političke i ekonomske prilike, ali i o načinu i organizaciji života na prostoru visočke kotline u periodu III-VI. st. n.e. Štaviše, kasnoantički karakter cjelokupnog naselja mogao bi dati odgovor na pitanje kulturne transformacije područja na prijelazu iz kasnoantičkog doba u rani srednji vijek, odnosno osvijetliti problem kontinuiteta naseljavanja te s tim u vezi porijekla srednjovjekovne bosanske države – navodi sagovornik.
Silajdžić zaključuje da, iako se projekat istraživanja Sviba još nalazi u svojim početnim fazama, sasvim je izvjesno da se radi o izuzetnom lokalitetu i spomeničkoj cjelini koja će kroz buduća istraživanja u značajnoj mjeri doprinijeti širenju spoznaja o još nedovoljno istraženoj rimskoj prošlosti visočkog kraja te pomoći razvoju klasične arheologije kao značajne discipline unutar širokog spektra humanističkog djelovanja.
